Appeltjes van overal

Hieronder een lijstje van enkele talen met hun woord voor de vrucht 'sinaasappel':

Taal	'sinaasappel'
Albanees	portokalli
Arabisch	برتقال (burtuqaal)
Azerbeidzjaans	portağal
Bulgaars	портокал (portokal)
Perzisch	پرتقال (porteqâl)
Roemeens	portocal
Turks	portakal

Valt je iets op? Appeltjes van Portugal? In al deze talen is het nochtans het normale woord voor 'sinaasappel' en als je bijvoorbeeld een Arabier vraagt of hij 'sinaasappel' met 'Portugal' associeert is de kans groot dat hij zegt: "Nee hoor, wij hebben een ander woord voor 'Portugal'." En inderdaad, al deze talen hebben een ander woord voor het land Portugal:

Taal	'sinaasappel'	'Portugal'
Albanees	portokalli	Portugalia
Arabisch	برتقال (burtuqaal)	البرتغال (al-burtughaal)
Azerbeidzjaans	portağal	Portuqaliya
Bulgaars	портокал (portokal)	Португалия (Portugalia)
Perzisch	پرتقال (porteqâl)	پرتغال (porteghâl)
Roemeens	portocal	Portugalia
Turks	portakal	Portekiz

Daardoor zijn de sprekers zich er misschien niet van bewust maar de sinaasappel is wel degelijk naar het land Portugal genoemd in het Albanees, Arabisch, en de andere talen. Leuk, maar hoe komt dat? In de zestiende eeuw waren het Portugese zeevaarders die zoete sinaasappels begonnen in te voeren uit China en allicht raakte Portugal zo geassocieerd met de vrucht. Je kan het vergelijken met het gebruik van het woord bic voor 'balpen', zelfs als die niet van het merk Bic is. Het is zoals een merknaam die een soortnaam wordt.

Appeltjes van China

Ons Nederlandse woord sinaasappel lijkt helemaal niet op Portugal. In het Nederlands is de vrucht niet genoemd naar de importeur maar naar de exporteur. Het woord sinaasappel (of in Vlaanderen appelsien) betekende dan ook oorspronkelijk 'China's appel'. Doordat vanuit Amsterdam later ook veel sinaasappels werden verspreid over Noord-Europa, zijn er ook enkele talen die hun woord voor de vrucht hebben ontleend aan het Nederlandse appelsien:

Taal	'sinaasappel'
Deens	appelsin
Estisch	apelsinipuu
Fins	appelsiini
Lets	apelsīns
Litouws	apelsinas
Noors	appelsin
Oekraïens	апельси́н (apel'sin)
Russisch	апельсин (apel'sin)
Wit-Russisch	апельсі́н (apel'sin)
Zweeds	apelsin

Appeltjes van oranje

Maar nu is er nog een derde groep van talen met onder andere het Frans en het Engels die voor 'sinaasappel' een woord gebruiken dat lijkt op oranje:

Taal	'sinaasappel'
Engels	orange
Frans	orange
Hongaars	narancs
Italiaans	arancia
Portugees	laranja
Spaans	naranja

De sinaasappels die de Portugezen naar Europa brachten waren niet de eerste sinaasappels die Europa kende. De eerste sinaasappels werden al in Europa ingevoerd in de middeleeuwen. Deze vruchten waren echter bitter van smaak, terwijl de sinaasappels uit China zoet waren, en daardoor populairder werden. Tegenwoordig is het de zoete soort die we kennen als de gewone sinaasappel. De bittere sinaasappel is – vreemd genoeg – beter bekend als de zure sinaasappel en wordt nog steeds gebruikt in bepaalde voeding, bijvoorbeeld in marmelade. De bittere sinaasappel, die dus als eerste Europa bereikte, komt oorspronkelijk uit wat nu India is. In de middeleeuwen kwam de vrucht via de Perzen bij de Arabieren terecht, die de bittere sinaasappel in Europa hebben geïntroduceerd. Als je wel eens in Sevilla bent geweest, heb je deze vruchtensoort zeker al gezien want de stad staat vol met deze sinaasappelbomen.

Samen met de sinaasappel is ook de Oudindische benaming meegereisd. Het woord voor 'sinaasappelboom' was in het Sanskriet नारंग (naranga). Je zou kunnen zeggen dat het Sanskriet voor India is wat het Latijn is voor Europa. Het woord werd in het Perzisch overgenomen als نارنج (narenj), en van het Perzisch in het Arabisch als نرنجة (naranjah). De Spanjaarden namen van de Arabieren het woord naranjo over voor de plant en gingen de vrucht naranja noemen. Zo bereikte het woord Europa en werd het verder verspreid naar andere talen. Ironisch genoeg zijn de Arabieren, via wie de (bittere) sinaasappel voor het eerst Europa bereikte, de sinaasappel later naar Portugal gaan noemen bij de verspreiding van de zoete sinaasappel: برتقال (burtuqaal).

Noranje

Wanneer de Fransen het woord naranja ontleenden van de Spanjaarden verdween de n- omdat gedacht werd dat de n geen deel was van het woord maar het einde van het voorgaande woord, bijvoorbeeld het onbepaald lidwoord: une narange werd geïnterpreteerd als une arange. Dit gebeurt wel vaker in taal: het is bijvoorbeeld de omgekeerde beweging van wat met het Franse oncle 'oom' is gebeurd in het Nederlands: Vlamingen noemen hun oom nonkel onder invloed van de n in woordgroepen zoals mon oncle / mijn onkel 'm'n oom'.

Na verloop van tijd vestigde orange zich als het woord voor 'sinaasappel' in het Frans. Sommigen beweren dat de /o/ erin kwam door associatie met de plaatsnaam Orange, de naam van het prinsdom waarover Willem van Oranje heerste en ook een belangrijke handelsstad in Zuid-Frankrijk waar onder andere sinaasappels verhandeld werden. Maar dat is wellicht maar een verhaaltje.

Mogelijk gebeurde het wel onder invloed van het Franse or 'goud', omwille van de associatie met de goudkleurige pel van de sinaasappel. In veel talen ging het woord van de vrucht immers al snel gebruikt worden voor de kleur van de sinaasappel. Zo ook in het Frans en via het Frans is ook het woord oranje in de Nederlandse taal beland.

Conclusie

Samenvattend kunnen we zeggen dat er eigenlijk twee soorten sinaasappels waren, een bittere en een zoete. In sommige talen is de naam van de eerste soort blijven hangen en uitgebreid naar de zoete soort (bijvoorbeeld in het Spaans); in die talen gaat het woord voor 'sinaasappel' terug op het Sanskriet. In andere talen heeft de naam voor de tweede soort de eerste vervangen; de sinaasappel werd dan genoemd naar de importeur (Portugal) of naar de exporteur (China). Op deze kaart kan je mooi de verspreiding zien tussen de drie groepen talen.

Bron: Reddit

Het Grieks is een taal die beide woorden bewaard heeft en nog steeds het onderscheid maakt tussen bittere en zoete sinaasappels: zij hebben πορτοκαλιά (portokalia) en νεραντζιά (nerantzia). Rara, welk woord welk soort sinaasappel aanduidt?